I anau ia a Papa Tere Tarapu i te ra taingauru ma varu (18) o Mati, mataiti tai mano, iva anere e toru ngauru ma varu (1938). E varu ngauru ma itu (87) ona mataiti.

Ua anau ia aia i runga i te enua o Araura.

E rua ona metua tane, e rua ona metua vaine - What a blessing to have two sets of parents.

Tona metua anau ko Tuaiti Teuruaa raua ko Mitivai Kora. Tona metua anau pukuatu ia, ko Tarapu Zakaio raua ko Metua Kauta.

Inara, i ta tatou akonoanga taku i kite, kare tetai metua e angai ua i te tamariki e kare o raua pirianga. No reira e kopu tangata okotai rai a Tuaiti raua o Tarapu i to raua tua Mangaia. No roto mai i teia vaine Mangaia o Tehaupepe.

I te mataiti tai mano iva anere, ono ngauru ma rima (1965), kua aravei a Tere Tarapu i tana vaine o Miimetua. E aka angaanga iaia i te rapuanga kia rauka iaia a Miimetua. E tamaine akaperepere ia a Miimetua na tona nga Kereni o Mikara raua o Tupuna. Na teia nga Kereni i angai mai ia Miimetua i te tuatau rai i anau ia mai ei aia. Ua riro a Miimetua ei muramata, ei kata na teia nga Kereni ona. Ka noo ua rai aia i mua i tona nga Kereni. Aore e pako i vao.

Tera tioki i reira o Tere Paoti, kare rava aia i tuku ana i te au. Ua timata rai aia ia peke iaia a Mama Mii. I te mataiti tai mano iva anere ono ngauru ma ono (1966), ua akaepaepa ia te ra anauanga ma tai (21) o Mama Mii. Taua tuatau ra a Tere Paoti e tona kopu tangata i tiki ai ia Mama Mii na roto i te apaianga i tetai mane puaka. “Tera peu oki a te Aitutaki e, ka tiki te vaine ki te puaka”.

No reira kua tiki te kopu tangata o Tere Paoti. I te aere anga mua, kare i manuia ana. Tiki te rua o te taime, kare rai i manuia ana. Te toru o te taime, e aia pakau, ua manuia. Kua akatika a Mama Mikara raua o Papa Tupuna ia Mama Mii ei vaine na Tere Paoti. Kakaro tatou i reira, e toru rava taime i te tiki ia anga a Mama Mii e Tere Tarapu e tona kopu tangata ki te puaka. Ko teia tikai tana pukuatu - “True Love”.

I te ra tai ngauru ma tai (11) no Tianuare, mataiti tai mano, iva anere e ono ngauru ma itu (1967), kua akaipoipo a Papa Tere ia Mama Miimetua. Ko to Papa Tere Tarapu inangaro, pukuatu, mura mata teia e tae ua mai ki teia tuatau.

Kare rava to raua inangaro ia raua i motu ana. I teia mataiti, e 57 mataiti teia i to raua noo akaipoipo anga.

Kua anau raua e rima tamariki. Mataiapo ko Piriangaoa e tamaroa, aru mai ko Topa, e tamaine, Tururangi e tamaroa, Mikara e tamaine e ko to matou peniamina i reira ko Tuaiti e tamaroa.

 Teariki ta raua mokopuna mua, kua riro rai aia e na teia nga metua o matou i angai e i ngaki mai. No reira e karanga ia ana aia, e tamaiti rai na Papa Tere Tarapu e Mama Miimetua Tarapu.

Teia nga metua o matou, paka ua ta raua tamariki i anau pukuatu ia e raua. Me kore ka karanga au e, i noo ana i mua ia raua. I see them as “Parents of the Nation”. Ngao mai tei reira tamaiti me kore tamaine, pini i te tokorua, aere kimi nona ravenga. Na reira ta raua akono’anga e pou ua atu te tamariki i te aere kimi ravenga me kore kimi puapinga no ratou.

Kare e rauka i te taiku i te ingoa o teia au tamariki i anau pukuatu ia e raua, te openga e vare te tai. Tera ua e tau au tungane, tau au tuakana, tau au tuaine, o koe rai i kite ai e, o ai ma tatou, te au tamariki anau pukuatu ia e Papa Tere raua o Mama Mii.

Meitaki ngao no te inangaro i to tatou nga metua. Meitaki ngao no ta kotou i oronga ua mai ki to tatou metua tane pera to tatou metua vaine.

Teia te tare mokomoko taku i rauka mai, e 25.

Te are ina e 26. Aore a raua ina rere.

E Orometua a Papa Tarapu Zakaio, no reira e ua apii ia a Papa Tere i runga i te au enua i te tokerau e pera katoa i Apii Araura.

I to Tarapu ngao mai anga, ua aere atu aia i Rarotonga, i te tereni puapii I te mataiti 1958, 1959, 1960, 1961. I tei reira tuatau, i apii katoa ana aia i Mitiaro e Arorangi.

Teia te au apii, e te mataiti i puapii ei a Papa Tere: Tereora College – 1986 – 1995.

I te mataiti 1996, aere aia ki Nu Tireni no tona maki.

Apii aia i te ‘Te Whananga o Aotearoa’. No reira, koia tetai o te au tangata mua i akatumu ia ai te reo Māori i roto i tei reira ngai.

Cook Islands Teachers Training College (CITTC) Apii Māori – 1978 - 1981

Ministry of Education Māori Advisor – 1982 - 1985

Vaitau School – 1970 - 1974

Araura School – 1975

Matavera School – 1963

Arorangi School – 1959 - 1961

Nikao School – 1964 - 1966

Titikaveka School – 1969

 Avarua School – 1967, 1968; 1976, 977, 1978

Mitiaro School – 1958, 1962

E Tiakono a Papa Tere i - Rarotonga, Avarua Ekalesia, Avatiu e Nu Tireni PIC Glen Innes; Apii Sabati i Avatiu, Boys Brigade Officer i Rarotonga, e te vai atura.

Tipoti: E mataora ana a Tarapu i te piri i roto i te au tipoti i tei reira tuatau. Teia tana au tipoti mataora rava atu i te rave. E tue poro, cricket, athletics, e pera katoa te traditional sports. I tona tuatau e mapu ra, kare aia e piti ia ana i teia tipoti e oro. E taae rai aia no te oro.

I roto i te oraanga o Papa Tere, e ngao tana au angaanga meitaki i rave ana nona rai e tona kopu tangata, pera katoa te enua, te ngai angaanga, te putuputuanga tuketuke e te vai atura.

Teia tetai angaanga e rave ana aia: E tata Purua, Tata imene, Tata puka tatau, Kakaro e te akatanotano i tetai au puka tei tata ia i roto i te reo Māori, Apiipii i te peu tupuna, mei te ura, rangaranga e te ropa rakei no tetai ua atu ura, E akava katoa ana aia i te tuatau o te tarere ura i Rarotonga.

E angaanga katoa ana a Papa Tere, na tetai putuputuanga tei karanga ia e, “Peace Corps”. E teretere atu ana aia i Samoa, no te ‘Writers Workshop’ e te ‘Language Workshop’ i raro ake i teia putuputuanga. E apai mai ana i reira i tetai pupu tangata papaa ki Rarotonga, tei na roto mai i teia putuputuanga. E noo ana ratou ki roto i to raua ngutuare ko Mama Mii. Tetai taime ka pou rai te rua epetoma ia ratou me noo mai ki Rarotonga.

Imene, Purua e te Tua

E Manganui, e Manganui te au Imene, te Purua e te Tua ta Papa Tere i atu ana.

Te vai ra tetai au Imene e te Purua nana rai i inangaro i te atu. Te vai katoa ra tetai au Imene e te Purua, mea pati’ia mai kia atu aia. Teia i reira te tu, me inangaro te reira tangata kia atu ia nona imene, ka aravei mai aia ia Papa Tere.

Ka akakite mai aia i te tumu, e pera katoa te akakoroanga. Tetai au Imene e te Purua ra ana i atu ana, mea akairiamoe ia mai ki aia.

Teia tetai o tana Purua i atu ai

Te Matapo O Te Ngakau

E kavenga riri au no te aro’a kore

E vairanga tuatua kino no te tangi kore

E puaka taku kai putuputu i te au ra

E tanapapeti te kinaki i taku puaku

E vai mata te omaki i taku kai

E karo taku kapu ti i te popongi

E one enua te ‘ariki i taku kai

E ‘ou te vai pa’i i toku kopapa

E roa’anga po te akaoti i taku ‘anga’anga

E moa te akava i toku akangaro’i’anga

E puku rima te peni i toku mata

E potonga rakau te tamuramura i toku ngutu

E paraku tita te peru i toku rouru

E purumu kikau te tatatau i taku kiri

E animara te akapumaana i toku taitaia

E tumu nu te ‘u’una’anga i toku aue

Te mamae nei au

E mamae ngakau tikai

Te roiroi nei au

Te akakoromaki nei ra au

Ko toku tu e tupu nei

E mea kitea kore ia

E tei matapo o te ngakau

Te Tika O Te Tuatua - no tana tamaine, Topa Tarapu Julian

E ‘aku au ‘oa

Kua tika rava

E kerekere toku

Mei runga ki raro

Noku rai toku kerekere

Naku rai e ‘apai ana

Kare i taku ‘ara

Kare katoa i te ‘ara

A oku nga metua

Auraka e akakino mai iaku

Ko te akakino a’ea koe

I tei ‘anga mai iaku.

Teia tetai purua reka rava atu a Papa Tere. Ua atu aia teia purua no Topa no te mea i tona tuatau i te apii, e tatiaeae ia ana aia e te tamariki.

Tera tara oki e, puaka kerekere e Topa. Oki a Topa ki te kainga aki ki tona teti e te aue atu. Tangi iora tona teti iaia. Atu nei aia i reira i teia Purua.

Ua atu katoa a Papa Tere i tetai purua no tana au tamariki. Tera ra, tena tana purua reka rava - “Te tika o te tuatua”.

Te Atua Te Aroa.

 – Topa Tarapu Julian/Melina Etches